مسئله سجده بر مهر نماز، دقیقاً از چه زمانی برای شیعه الزامی شد؟ آیا پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی(ع) نیز بر مهر سجده می کرده اند؟
پاسخ
اصولا درباره فلسفه مهر نماز باید بگوییم که در فقه و روایات مبحث “ما یصح علیه السجود و ما لا یصح علیه السجود” (یعنی آن چه که سجده بر آن صحیح است و آن چه که سجده بر آن صحیح نیست) مطرح است که آیا وقتی در نماز به سجده می رویم. می توانیم پیشانی را بر هر چیزی بگذاریم یا باید اشیاء مخصوصی باشند؟
بنا بر روایات ائمه اهل البیت علیهم السلام . و بعضی از روایات اهل سنت نمی توان در سجده پیشانی را بر هر شیء گذاشت بلکه باید بر اشیاء مخصوص نهاد .
این اشیاء مخصوص که در روایات بیان شده اند عبارتند از: خاک ، سنگ ، کلوخ ، گیاهانی که خوراکی و پوشیدنی نیستند مثل برگ درخت، پوست میوه هایی که معمولا خورده نمی شوند . و … اما بر اشیایی که از نفت ، فلزات ، پشم ، مو ، پوست و گوشت حیوانات تشکیل شده نمی توان سجده کرد . (نمی توان در سجده پیشانی را بر فرش بافته شده از این مواد نهاد).
با توجه به این روایات در جاهایی که با اشیایی از جنس نفت و فلزات و پشم و مو و پوست حیوانات فرش شده است . چگونه می توان سجده نماز واجب را به جا آورد؟چاره چیست؟
ما مقداری از اشیایی که سجده بر آنان صحیح است مانند خاک ، سنگ ، چوب ، برگ درخت و .. را در محل سجده می گذاریم و بر آن سجده می کنیم یا مقداری خاک را گل کرده و در قالب ریخته و به آن شکل می دهیم و آنرا خشک کرده . (تا موجب گرد و خاک و آلودگی محیط نشود) ودر مواقع نماز بر آن سجده می کنیم. به این خاک شکل گرفته در زبان فارسی”مهر” و در زبان عربی تربت می گویند.
مهر می گویند چون معمولا شبیه مهرهایی است که در قدیم بوده است و نقش و نگارهایی دارد . چون مهرها از خاک ساخته شده اند تربت گویند
.
در صدر اسلام علاوه بر اینکه معمولا کف مساجد با خاک و شن و حصیر فرش می شد (که سجده بر آن ها صحیح است)در روایات زیادی وارد شده است که پیامبر اکرم (ص) و اصحاب آن حضرت مقید بودند بر خاک و سنگ و گیاهان غیر خوراکی سجده کنند. ما در اینجا به بعضی از این روایات اشاره می کنیم:
الف: جابر بن عبدالله انصاری می گوید: با پیامبر اکرم(ص) نماز ظهر می گزاردم پس مشتی از سنگریزه در دست گرفتم تا سرد شود و بتوانم بر آن سجده کنم.
ب: یکی از صحابه درست پیشانیش را در هنگام سجده بر خاک نگذاشته بود که پیامبر اکرم(ص) به او فرمود: پیشانیت را بر خاک بگذار.
ج: یکی از صحابه بین محل سجده و پیشانی او عمامه فاصله شده بود . پیامبر اکرم(ص) با دست خود عمامه را از پیشانی او برداشت تا پیشانی او به خاک برسد.
د: روایات فراوان دیگر که می گویند پیامبر اکرم(ص) بر حصیر و خمره سجده می کرده است.
شیعه هم بر اساس این سنت پیامبر(ص) و ائمه اهل البیت علیهم السلام سجده کردن بر روی ملبوسات و فرش را جایز نمی داند . بر اشیایی سجده می کنند که تنها در روایاتگفته آن وارد شده باشد.
باید گفت سجده بر چیزی، غیر از سجده برای آن چیز است . این که بعضی از نادان ها چنین ایراد می گیرند که شیعه برای خاک سجده می کند درست نیست بلکه شیعه بر خاک سجده می کند . این فلسفه سجده بر مهر(گل و خاک)است.
البته ما روایاتی داریم که سجده بر خاک را بهتر از سجده بر سنگ و اشیاء دیگر می شمارد و در میان خاک ها، تربت حضرت سید الشهداء علیه السلام را افضل از همه اشیاء می شمارد و برای آن خواص معنوی و مادی قائل می شوند که خود بحث مفصل و مستقلی دارد.
با این حساب اگر ما در بیابانی یا در جایی که فرش نیست و مثلا سنگ فرش است یا خاک است . نماز بخوانیم دیگر نیازی به مهر نداریم و تنها در جایی که امکان سجده بر آن چه که سجده بر آن صحیح است . وجود ندارد، محتاج مهر می شویم.
و هم چنین معلوم شد که هم پیامبر اکرم (ص) مقید بودند که بر خمره (حصیر) و سنگریزه و خاک سجده کنند و هم ائمه اهل البیت علیهم السلام بر اشیائی که سجده بر آنان صحیح باشد سجده می کرده اند و بعد از شهادت حضرت سید الشهداء(ع) ائمه علیهم السلام تربت آن حضرت را به عنوان مهر سجده خود قرار می دادند و بدان سفارش می کردند.
امام صادق(ع) دستمال زردی داشت که در آن تربت حضرت سید الشهداء(ع) بود وقت نماز که می شد همان تربت را موضع سجودش می ریخت و بر آن سجده می کرد. و می فرمودند سجده بر تربت امام حسین(ع) حجابهای هفتگانه را کنار می زند ایشان جز به تربت سید الشهداء علیه السلام سجده نمی کرد .